Społeczna i wydziałowa inspekcja pracy to dwa rodzaje kontroli warunków pracy w przedsiębiorstwach. Obie mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony praw pracowniczych oraz przestrzegania przepisów prawa pracy. Jednak różnią się zakresem, uprawnieniami i sposobem działania.
Społeczna inspekcja pracy jest formą samokontroli pracowników, którzy wybierają spośród siebie społecznych inspektorów pracy. Ich zadaniem jest reprezentowanie interesów pracowników w zakresie warunków pracy, zgłaszanie nieprawidłowości i wnioskowanie o ich usunięcie, a także współpraca z wydziałowymi inspektorami pracy. Społeczni inspektorzy pracy mają prawo do wglądu w dokumentację dotyczącą warunków pracy, do przeprowadzania kontroli na stanowiskach pracy, do uczestniczenia w badaniach i pomiarach czynników szkodliwych, a także do zgłaszania uwag i wniosków do pracodawcy i organów państwowej inspekcji pracy.
Wydziałowa inspekcja pracy jest formą kontroli zewnętrznej, prowadzonej przez wydziałowe inspektoraty pracy, które są jednostkami organizacyjnymi państwowej inspekcji pracy. Ich zadaniem jest nadzorowanie przestrzegania prawa pracy przez pracodawców, wykrywanie i eliminowanie zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników, a także podejmowanie działań prewencyjnych i edukacyjnych. Wydziałowi inspektorzy pracy mają prawo do wstępu do każdego miejsca pracy, do żądania informacji i dokumentacji od pracodawcy i pracowników, do nakładania kar administracyjnych i składania zawiadomień o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, a także do współpracy z innymi organami nadzoru i kontroli.
Zadania społecznej i wydziałowej inspekcji pracy:
- kontrola stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesy technologiczne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy;
- kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
- uczestniczenie w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego;
- branie udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy;
- branie udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontrolować stosowanie przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych;
- uczestniczenie w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy;
- opiniowanie projektów planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolować realizację tych planów;
- podejmowanie działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów pracy w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziaływać na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
- wykonywanie innych zadań określone w ustawie i w przepisach szczególnych.
Społeczna i wydziałowa inspekcja pracy są ważnymi elementami systemu ochrony praw pracowniczych w Polsce. Obie mają swoje zalety i ograniczenia, dlatego powinny się uzupełniać i współdziałać ze sobą. Dzięki temu można skuteczniej zapobiegać naruszeniom prawa pracy i poprawiać warunki pracy w polskich przedsiębiorstwach.
Społeczny inspektor pracy. Kim jest i jakie są jego obowiązki? – Poradnik GoWork.pl