Społeczna Inspekcja Pracy

Społeczna inspekcja pracy została powołana ponad sześćdziesiąt lat temu, ustawą z dnia 4 lutego 1950 r. – jako organ zakładowych organizacji związków zawodowych uprawniony do prowadzenia kontroli w zakresie prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Poprzez społeczną inspekcję pracy organizacje związkowe otrzymały wpływ na kształtowanie i przestrzeganie prawa pracy w zakładzie pracy, a szczególnie na kontrolę przestrzegania przez pracodawców przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. W aktualnej ustawie dotyczącej społecznej inspekcji pracy zapisano cel, w jakim społeczna inspekcja pracy została powołana – jest nim troska o systematyczną poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienie związkom zawodowym niezbędnych warunków do sprawowania skutecznej kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy.

Zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy ustala, powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy. Obaj członkowie zespołu powypadkowego są równoprawni w zakresie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, jak również w podejmowaniu wniosków profilaktycznych mających na celu zapobieżenie powstawaniu podobnych wypadków w zakładzie pracy lub przynajmniej zmniejszenie ich liczby. Społeczny inspektor pracy wyróżniony został jako członek zespołu powypadkowego, w § 3 pkt 2 r.w.p.p., który stanowi, że zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku wyraża pracodawca, w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy, po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi taka potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku. Postanowienie zawarte w § 3 pkt 2 r.w.p.p. nie dotyczy wypadków ciężkich, śmiertelnych i zbiorowych, ponieważ w tym przypadku pracodawca zezwala na uruchomienie stanowiska pracy lub dokonania zmian po uzgodnieniu z inspektorem państwowej inspekcji pracy i prokuratorem.

Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy – dalej u.s.i.p., w art. 1-3 określa społeczną inspekcję pracy jako służbę społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy. Społeczna inspekcja pracy zobowiązana jest reprezentować interesy wszystkich pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe.

Społeczną inspekcję pracy w zakładzie pracy tworzą:

a) zakładowy społeczny inspektor pracy — dla całego zakładu pracy oraz

b) oddziałowi lub wydziałowi społeczni inspektorzy pracy — dla poszczególnych oddziałów lub wydziałów i

c) grupowi społeczni inspektorzy pracy — dla komórek organizacyjnych oddziałów lub wydziałów.

Zakładowego i oddziałowego lub wydziałowego społecznego inspektora pracy wybiera:

1. w zakładach pracy lub w oddziałach albo wydziałach liczących do trzystu pracowników — ogólne zebranie pracowników zakładu pracy lub oddziału albo wydziału;
2. w zakładach pracy lub oddziałach albo wydziałach liczących powyżej trzystu pracowników:

a) zakładowego społecznego inspektora pracy — zebranie oddziałowych lub wydziałowych i grupowych społecznych inspektorów pracy,

b) oddziałowego (wydziałowego) społecznego inspektora pracy — zebranie grupowych społecznych inspektorów pracy,

c) grupowego społecznego inspektora pracy wybiera ogólne zebranie pracowników komórek organizacyjnych oddziału lub wydziału. W zakładach, w których nie wybrano grupowych społecznych inspektorów pracy, tryb wyborów społecznych inspektorów pracy określają zakładowe organizacje związkowe.

Wybory społecznych inspektorów pracy przeprowadzają zakładowe organizacje związkowe na podstawie uchwalonych przez siebie regulaminów wyborów z zastrzeżeniem, że ogólnokrajowe organizacje związkowe mogą ustalać ramowe wytyczne do regulaminów wyborów społecznych inspektorów pracy.

Zadania społecznej inspekcji pracy określa art. 4 u.s.i.p. Społeczna inspekcja pracy w zakresie bezpieczeństwa, higieny i ergonomii pracy oraz prawa pracy ma prawo m.in. kontrolować:

a) przestrzeganie przez pracodawcę postanowień układów zbiorowych pracy i regulaminów pracy, w tym ochrony pracy kobiet i młodocianych oraz niepełnosprawnych;

b) przestrzegania zasad udzielania pracownikom urlopów oraz obowiązku przestrzegania czasu pracy;

c) kierowania pracowników przez pracodawcę na badania profilaktyczne;

d) prowadzenie badań i pomiarów występowania na stanowisku pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych;

e) przestrzeganie przez pracodawcę terminów szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz jakości tych szkoleń, a także opracowanie przez pracodawcę lub instytucję szkolącą programów szkolenia;

f) stosowanie w zakładzie pracy zbiorowych środków ochrony (np. wentylacja pomieszczeń, balustrady na stanowiskach prowadzenia prac na wysokości) oraz stosowanie przez pracowników środków ochrony indywidualnej (np. ochronniki słuchu, rękawice antywibracyjne podczas prac w hałasie i wywołujących drgania, szelki bezpieczeństwa podczas prac na wysokości);

g) dostarczanie pracownikom odzieży i obuwia roboczego, a także właściwie zorganizowane pranie oraz naprawa odzieży i obuwia roboczego; dostępność pomieszczeń i urządzeń higieniczno sanitarnych;

h) dostarczanie pracownikom posiłków profilaktycznych oraz napojów;

i) stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesy technologiczne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy;

j) stan urządzeń elektrycznych, w tym skuteczność działania ochron przeciwporażeniowych, przestrzeganie procedury wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

Społeczny inspektor pracy uczestniczy również w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego; bierze udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, a także, zgodnie z przepisami prawa pracy, bierze udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontroluje stosowanie przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych; uczestniczy w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy; opiniuje projekty planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontroluje realizację tych planów; podejmuje działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów pracy w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wpływa na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy; wykonuje inne zadania określone w u.s.i.p. i w innych przepisach.

Zgodnie z przepisami art. 8-16 u.s.i.p. społeczny inspektor pracy ma prawo:

a)wstępu w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy w celu wykonywania swoich zadań określonych w u.s.i.p.;

b) żądać od pracodawcy oraz od kierownika oddziału lub wydziału, a także od pracowników informacji oraz okazania dokumentów w sprawach wchodzących w zakres jego działania lub kontroli.

Wykonywanie wymienionych wyżej czynności powinno następować z zachowaniem przepisów o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej.

Społeczny inspektor pracy to osoba, która pełni funkcję kontrolną w zakresie przestrzegania prawa pracy przez pracodawców i pracowników. Społeczny inspektor pracy ma prawo do wglądu w dokumentację dotyczącą warunków pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, wynagrodzeń i czasu pracy. Społeczny inspektor pracy może również uczestniczyć w kontroli Państwowej Inspekcji Pracy i zgłaszać jej wszelkie nieprawidłowości. Społeczny inspektor pracy ma obowiązek zachowania tajemnicy służbowej i lojalności wobec swojej organizacji i działa na rzecz poprawy jakości życia pracowników i ochrony ich praw.

Społeczni inspektorzy pracy – jak ich wybrać gdy nie ma porozumienia między związkami (prawo.pl)